پزشکی هستهای یکی از رشتههای تخصصی است که با استفاده از مواد رادیو اکتیو که رادیو دارو نامیده میشود، در تشخیص و درمان بیماریهای حوزه تصویربرداری، آزمایشگاهی و درمان به بیماران کمک میکند. حالا بیش از نیم قرن است که این رشته تخصصی رشد خوبی کرده و به گفته رئیس بخش پزشکی هستهای بیمارستان شریعتی سالانه حدود یک میلیون بیمار برای تشخیص بیماری و درمان از خدمات پزشکی هستهای استفاده میکنند. پیشرفتهای کشور در حوزه پزشکی هستهای، مردم را در دریافت خدمات بهتر و دقیقتر یاری میکند و مسیر ارتقای نظام سلامت را سرعت میبخشد. هفته گذشته دکتر ظفرقندی، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، با حضور در بیمارستان شریعتی تهران دستگاه سیکلوترون (شتابدهنده حلقوی) مرکز پزشکی هستهای را افتتاح کرد. بخش عمده خدمات کلیدی حوزه سلامت امروز بر پایه فناوریهای پزشکی هستهای استوار است و راهاندازی این دستگاهها نقش مستقیمی در تشخیص دقیق و درمان بیماران دارد. با بهرهبرداری از این سیکلوترون، نیاز پتاسکن بیمارستانهای دانشگاه علوم پزشکی تهران و مراکز درمانی اطراف تأمین میشود و این مراکز میتوانند از رادیوداروی FDG تولید شده در این مرکز استفاده کنند. توسعه این زیرساختها نقش مهمی در تشخیص زودهنگام بیماریها، بویژه سرطانها و بهبود فرآیند درمان بیماران دارد.
رئیس بخش پزشکی هستهای بیمارستان شریعتی تهران با اشاره به اینکه پزشکی هستهای در رشتههای مختلفی از نظر تشخیصی و درمانی کاربرد دارد، توضیح میدهد: «پزشکی هستهای در تشخیص و درمان رشتهها و بیماریهایی مثل ناراحتی قلبی، روماتولوژی، بیماریهای ارتوپدی، کلیه، غدد داخلی، ریه و... ورود کرده است. البته بیشترین کاربرد آن در قسمت تشخیص در بیماریهای سرطانی و قلب است و در حوزه درمانی مربوط به بیمارهای سرطان نیز کاربرد دارد. کارهای درمانی دیگری هم در این حوزه انجام میشود، اما تعداد آن کمتر است.»
پذیرش روزانه 70 بیمار
برای درمان با پزشکی هستهای
مرکز پزشکی هستهای بیمارستان شریعتی یکی از قدیمیترین مرکزهای پزشکی هستهای در کشور است. او با اشاره به این موضوع میگوید: «طبق مصوبه وزارت بهداشت، بیمارستان شریعتی قطب علمی پزشکی هستهای کشور است و جزو مراکزی است که تربیت دستیار و دانشجویهای مختلف رشتههای مرتبط را برعهده دارد. این بیمارستان یکی از بزرگترین بیمارستانها از لحاظ تخت در حوزه پزشکی هستهای هم محسوب میشود. درحال حاضر تعداد زیادی از بیماران سرطان تیروئید که به ید درمانی با ید رادیو اکتیو نیاز دارند، در این مرکز تحت درمان قرار گرفتهاند. علاوه بر این بیماری، بسیاری از سرطانهای دیگر مثل سرطان پروستات مقاوم به درمان متاستاتیک یا تومورهای بدخیم نورواندوکرین و متاستازهای استخوانی و سایر بدخیمیها و... در این مرکز توسط پرتوداروهای درمانی قابل درمان هستند.»
دکتر فلاحی درباره پذیرش روزانه بیماران در بخش پزشکی هستهای میگوید: «درمانگاهی در پزشکی هستهای داریم که روزانه حدود 70 بیمار را پذیرش میکند و در بخش بستری هم به طور متوسط هر هفته حدود 45 بیمار پذیرش و بستری میشوند تا از درمانهای مختلفی که برایشان توسط تیم مجرب پزشکی در نظر گرفته میشود، بهرهمند شوند. در بخش تشخیص و درمان پروسیجرهای مختلفی داریم که مورد استفاده قرار میگیرند مثلاً برای مانیتورینگ درمان، استیجینگ بیماری (تعیین مرحله بیماری) و برای تعیین پیش آگهی بیماری یا تشخیص عود در مواردی که تومور مارکر بالا میرود یا شک عود وجود دارد، از دانش و ابزار پزشکی هستهای استفاده میکنیم، اما به این معنا نیست که فقط پزشکی هستهای برای این موارد استفاده میشود. ما روشهای تصویربرداری رادیولوژی، روشهای آندوسکوپی، برونکوسکوپی یا روشهای تصویری دیگری هم برای تشخیص بیماریهای بدخیم داریم و مورد استفاده قرار میگیرد.»
او درباره جایگاه ویژه پزشکی هستهای نیز توضیح میدهد: «با وجود تمام روشهای تشخیصی که گفتم در مرحله بعدی بیماری، سیر درمان، پاسخ به درمان و شک به عود، پزشکی هستهای جایگاه ویژهای دارد.» دکتر فلاحی درباره جایگاه پزشکی هستهای ایران در دنیا میگوید: «پزشکی هستهای به همان اندازه که دانش و متخصص نیاز دارد، وابسته به تکنولوژی و دستگاه هم است. اگر دستگاهها و تجهیزات بهروزی داشته باشیم، پابه پای دیگر کشورهای پیشرو در حوزه پزشکی هستهای گام برمیداریم. در ایران مشکل دانشی نداریم بیشتر مشکلاتمان در تأمین تجهیزات پیشرفته و گرانقیمتی است که این رشته به آن نیاز دارد.»
ایران همگام با کشورهای پیشرفته در تولید رادیو دارو
رادیو دارو ترکیبی است که از اتصال یک ماده دارویی به یک رادیوایزوتوپ ساخته میشود. رادیوایزوتوپها با توجه به ساختار اتمی خود پرتوهایی مانند آلفا، بتا و گاما آزاد میکنند که هرکدام ویژگیها و میزان انرژی متفاوتی دارند و هر سه نوع پرتو در درمان بیماریها کاربرد دارند. دکتر فلاحی درباره رایو دارو هم میگوید: «کشور ما همپای دیگر کشورها در زمینه رادیو دارو عمل میکند. رادیو داروهای ما توسط شرکت داخلی تأمین شده و از این نظر مشکل خاصی نداریم. عمده مشکل ما مربوط به تجهیزات و ابزارهای تخصصی مورد نیاز است. در بسیاری از مراکز ما این تجهیزات فرسوده شدهاند، اما از نظر دانش و پرتوداروهایی که برای کارهای تشخیصی و درمانی مورد نیاز است، مشکلی نداریم. حتی میتوان گفت، در بعضی زمینهها در مرز دانش حرکت میکنیم. ایران جزو کشورهای تأمین شده در زمینه پزشکی هستهای است و میتوانیم خودمان را با کشورهای پیشرفته در این حوزه مقایسه کنیم.»
ضرورت بهروزرسانی
تجهیزات پزشکی هستهای
رئیس بخش پزشکی هستهای بیمارستان شریعتی تهران با توجه به چالشهای پیشروی پزشکی هستهای توضیح میدهد: «در حوزه پزشکی هستهای کمبودهایی از نظر مباحث فنی و مالی داریم. به عنوان مثال در اروپا یک دستگاه پزشکی هستهای بیشتر از 9 سال کار نمیکند. اما درحال حاضر در کشورما دستگاههایی داریم که بیش از 20 تا 30 سال کار میکنند. البته به خوبی نگهداری شدهاند، اما بسیاری از این دستگاهها به جایگزین و بهروزرسانی نیاز دارند. این موضوع نیازمند سیاستگذاری منطبق است. وقتی تعرفه خدمات کاملاً کنترل شده و ناچیز باشد، نمیتوان دستگاه پیشرفته و گرانی خریداری کرد، چون تأمین دستگاهها و تجهیزات نیازمند اصلاح تعرفه خدمات است.»
90 درصد کاربرد رادیو داروFDG در بیماری سرطان است
در حال حاضر بخش عمده خدمات کلیدی حوزه سلامت، بر پایه فناوریهای پزشکی هستهای استوار است و به همین منظور چند روز پیش دستگاه سیکلوترون (شتاب دهنده ذرهای یا کارخانه تولید رادیودارو) مرکز پزشکی هستهای بیمارستان شریعتی با هدف ارتقای تولید رادیوداروها و بهبود سطح تشخیص و درمان بیماران در تهران و سراسر کشور با حضور وزیر بهداشت به بهرهبرداری رسید. دکتر فلاحی دراین باره توضیح میدهد: «بیمارستان ما یکی از بخشهای پزشک هستهای کشور است که دستگاه سیکلوترون دارد که برای تولید رادیو دارو ضروری است. پت رادیو داروهای بسیاری دارد اما در رأس آن رادیو داروی FDG است و برای تصویربرداری پت اسکن مورد استفاده قرار میگیرد. 90 درصد کاربرد آن برای بیماریهای سرطانی است، حدود 5درصد در بیماریهای مغزی، 4 درصد در بیمارهای قلبی و حدود یک درصد هم در سایر بیماریها کاربرد دارد اما بیشترین کاربرد آن در بخش بیماریهای سرطان است.»
حدود 230 مرکز پزشکی هستهای فعال در کشور داریم. رئیس بخش پزشکی هستهای بیمارستان شریعتی تهران با بیان این موضوع میگوید: «سالانه حدود یک میلیون بیمار از خدمات تشخیصی و درمانی پزشکی هستهای استفاده میکنند. پزشک هستهای هم مثل هر روش تشخیصی دیگری روش درمانی است که میتواند جزو ابزارهای درمان و تشخیصی قرار بگیرد. مثلاً اگر صفر تا صد تشخیص را در نظر بگیریم، بخشی از این روند تشخیص و درمانی میتواند پزشکی هستهای باشد. نبود یا انجام ندادن آن ممکن است، نقصی در کار تشخیص یا درمان بیماری ایجاد کند.»
کاربردهای غیرسرطانی پت اسکن
کاربرد بیشتر پت اسکن برای تشخیص سرطانهاست، اما در بیماریهای دیگر هم کارایی دارد. او دراینباره میگوید: «از پت اسکن در تشخیص زوال عقل یا برای شناسایی کانونهای صرع در بیماران که مقاوم به درمان هستند نیز استفاده میشود. برای بعضی از بیماریهای نورودژنراتیو هم کاربرد دارد. یعنی در بیمارانی که در سلولهای خاکستری مغز آسیب دیدهاند هم میتوان از پت اسکن استفاده کرد. در مورد قلب هم برای تشخیص قابلیت زنده ماندن عضله قلب بعد از سکته مغزی و سکته قلبی مورد استفاده قرار میگیرد. همچنین در بیماریهای روماتولوژیک برای تشخیص التهاب فعال از التهاب غیرفعال در مریض درمان شده یا برای تشخیص التهاب فعال در دیواره عروق یا در مفاصل و... هم از پت اسکن استفاده میشود.»
نایب رئیس انجمن رادیو انکولوژی ایران میگوید
کاربرد پزشکی هستهای در درمان انواع بیماری
دکتر یاشا مخدومی نایب رئیس انجمن رادیو انکولوژی ایران درباره اهمیت توجه به پزشکی هستهای در تشخیص و درمان بیماریها به «ایران» میگوید: «انتهای قرن نوزدهم اشعه ایکس کشف شد، بعد از آن پیشگامان اولیه پرتوشناسی مطالعاتی انجام دادهاند که به تدریج کاربردهای آن در تشخیص و درمان بیماریها شناخته شد. بعدها با ساخت دستگاههای شتاب دهنده و مهندسی پیشرفته در اوایل قرن بیستم کمکم توانستند رادیو ایزوتوپهای (شکل ناپایدار یک عنصر شیمیایی) مختلف را بسازند و از آنها در درمان بیماری استفاده کنند.»
او با اشاره به اینکه رادیو داروها گاهی به شکل مستقیم به واسطه جذب اختصاصی که دارند، میتواند در بعضی بیماریها تأثیرگذار باشند، توضیح میدهد: «اغلب پزشکان به شکل مشخص درباره کاربرد ید در درمان بیماریهای تیروئید اعم از خوشخیم و بدخیم، پرکاری تیروئید، سرطانهای تیروئید و تشخیص بیماریهای آن اطلاعات دارند. مثلاً فسفر 32 در درمان بدخیمیهای سرطان تخمدان، متاستازهای استخوانی شناخته شده است. همچنین رادیو اکتیوهای طبیعی مثل رادیوم 226 در درمان متاستازهای سرطانی کاربرد دارد.»نایب رئیس انجمن رادیو انکولوژی ایران با اشاره به اینکه استفاده از این علم جدید در اواخر قرن بیستم و اوایل قرن بیست و یکم شروع شد، میگوید: «سازمان انرژی اتمی ایران و شرکتهای وابسته به آن توانستهاند، رادیو داروهای مختلفی را تولید کنند که در تشخیص و درمان بیماریهای سرطانی کاربرد بسیار دارند و متخصصین رادیو انکولوژی و متخصصین پزشکی هستهای در مراکز دولتی و خصوصی و... از این درمانها به طور روزمره برای بیماران استفاده میکنند. امیدواریم محدودیتهای بینالمللی که برای سازمان انرژی اتمی کشور ایجاد شده، کاسته شود تا این اقدامات بشردوستانه و خیرخواهانه در حوزه پزشکی هستهای گسترش بیشتری پیدا کند تا کشورهای دیگر هم بتوانند از این دستاوردهای مهم ایران استفاده کنند.»دکتر مخدومی با بیان اینکه محصول نهایی پزشکی هستهای برای کمک به مردم و بیماران است، توضیح میدهد: «تشخیص و درمان در این حوزه فقط مختص به بیماری سرطان نیست. این حوزه در تشخیص بسیاری از بیماریهای دیگر هم دخیل است. به عنوان مثال، بیماریهای عصب و عضله، بیماریهای قلبی و عروقی که در این نوع بیماری برای تشخیص نارسایی قلبی از رادیوداروی تالیم-201 استفاده میشود یا دربیماریهای استخوانی و روماتیسم بسیارکمک کننده است. به طورکلی داشتن سازمان انرژی اتمی فقط کاربرد نظامی نیست، بلکه قسمتهای پزشکی در این علم اهمیت زیادی دارد، چون در سلامت جامعه مؤثر است.»
منبع : روزنامه ایران
